Müzeler & Dini Mekanlar & Arkeoloji & Tarih

Roma Dönemi’nin en önemli yapılarından biri olan Augustus-Roma Tapınağı, Galatia eyaletinin İmparator Augustus (M.Ö.27-M.S.14) tarafından Roma İmparatorluğu’na katılmasından sonra, yeni eyalet merkezi olan Ankara’da (Ankara) İmparator Augustus ve kentin yerel tanrıçası Roma’ya ithaf edilerek inşa edilmiştir. Tapınak, 6. yüzyıl başlarında Bizanslılar tarafından kiliseye çevrilmiştir. 1427-1428 yılların'da ise Hacı Bayram Veli Camii, tapınağın kuzeybatı köşesine bağlantılı olarak inşa edilmiştir. Zaman içerisinde değişikliklere uğrayan Cami ve hemen yanı başında bulunan türbe hâlen başkentin en önemli ibadet yerlerinden biridir. 1834 yılında cellanın (Naos: Halkın ibadet ettiği kısım) kuzeybatı duvarının büyük bir bölümü tahrip edilmiş olmasına karşın, pronaos, büyük kapı, cella ile tapınak günümüze kadar büyük oranda korunabilmiştir. Roma İmparatoru Augustus’un (M.Ö. 27-M.S. 14) ölümünden sonra “Res Gestae Divi Augusti” (Tanrılaşmış Augustus’un Yaptığı İşler) yazıtı Ankara Augustus-Roma Tapınağı’nın duvarlarına iki dilde ve kırmızı boyalı olarak yazılmıştır. Tarihçi ve dil bilimci T. Mommsen yazıtı “Yazıtlar Kraliçesi” olarak adlandırmıştır.

Müze binası, Arif Hikmet Koyunoğlu tarafından Namazgâh Tepesi’nde 1927 yılında inşa edilmiştir. I. Ulusal Mimarlık döneminin (1908–1930) en güzel örneklerinden olan bina, Türk Ocakları Merkez Binası olarak projelendirilmiştir. 1980 yılında restore edilerek hizmete giren Müze, kısa zamanda çağdaş müzeciliğin gerektirdiği tüm fonksiyonlara ve hizmetlere sahip bir kurum hâline gelmiştir. Osman Hamdi Bey’in Silah Taciri, V. Vereshchaing’in Timur’un Mezarı Başında, Fausto Zonaro’nun Genç Kız Portresi, Emel Cimcoz Korutürk’ün Gaziye Şükran tabloları müzenin ilk yapıtları arasında yer almaktadır. Milli Kütüphane kurucusu Adnan Ötüken’in aldığı tablolardan bir kısmı restore edilerek müze koleksiyonuna eklenmiştir. Cumhuriyet Dönemi’nde plastik sanatların halk arasında yaygınlaşması ve sanatçıların desteklenmesi amacıyla 1939 yılından itibaren yapılmaya başlanan ve devlet resim ve heykel sergilerine katılan sanatçıların eserlerinin bazıları, kurulan seçici kurul tarafından müze koleksiyonuna alınmıştır. Satın alma yoluyla eklenen eserler Türk plastik sanatının geçirdiği evreleri gösterir ve bu alanda çalışan araştırmacıların ihtiyaçlarına cevap verir. Müze bünyesinde güzel sanatlar galerileri, bir yenileme atölyesi, teşhir salonları, şark salonu, konser-tiyatro salonu, yönetim bölümü ve depolar yer alır. Orkestra çukuru bulunan sahnesi operet temsillerine uygundur.

Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Atpazarı olarak adlandırılan semtte, Ankara Kalesi’nin dış duvarının güneydoğu kıyısında yeni işlev verilerek düzenlenmiş iki Osmanlı binasından oluşmaktadır. Mahmut Paşa Bedesteni’nin Fatih Dönemi baş vezirlerinden Mahmut Paşa tarafından 1464–1471 yılları arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. Kurşunlu Han ise Fatih Dönemi baş vezirlerinden Mehmet Paşa’nın İstanbul’un Üsküdar ilçesindeki imaretine vakıf olarak yaptırılmıştır. 1881 yılındaki yangından sonra terk edilen her iki yapı daha sonra Atatürk’ün isteği ile Anadolu’dan toplanan eserleri sergilemek amacıyla uzun yıllar süren yenileme çalışmaları sonucunda 1921 yılında müzeye dönüştürülmüştür. Bugün kendine özgü koleksiyonları ile dünyanın sayılı müzeleri arasında yer alan Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde Anadolu arkeolojisi, Paleolitik Çağ’dan başlayarak günümüze kadar Osmanlı Devri’nin bu tarihî mekânlarında kronolojik bir sırayla sergilenmektedir. Anadolu Medeniyetleri Müzesi 19 Nisan 1997 tarihinde İsviçre’nin Lozan kentinde 68 müze arasından birinci seçilerek ‘’Yılın Müzesi’’ unvanını elde etmiştir.

Ulus Meydanı’ndan Yıldırım Beyazıt Meydanı’na uzanan Çankırı Caddesi üzerinde yer alır. İki bölümden oluşan hamamın spor salonu dört tarafı revaklarla çevrilmiş, yaklaşık kare planlı büyük bir alandır. Soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümleri spor salonuna bir bütün olarak bağlıdır. Çeşitli avlular, külhan olarak adlandırılan ocaklar, servis kısımları ve su depoları ile yapı anıtsal bir bütün hâline getirilmiştir. Hamamın bugün görülebilen kalıntıları alttaki ısıtma katları ile servis kısımlarıdır. Kazılar sonucunda ele geçirilen sikke ve yazıtlar ile korint başlıkları gibi mimari buluntulardan yapının İmparator Caracalla Dönemi’nde (211 – 217) inşa edildiği ve Bizans Dönemi’nde de onarılarak kullanılmış olduğu anlaşılmaktadır. Son yıllarda kısmen restore edilmiş olan Roma Hamamı’nın spor salonunda bugün Roma Devri Ankarası’ndan toplanmış olan yazıtları kapsayan zengin bir koleksiyon sergilenmektedir.

Bina 1923 yılında Mimar Vedat Tek tarafından Cumhuriyet Halk Fırkası toplantı yeri olarak tasarlanmış ve inşa edilmiştir. Ancak, I. TBMM binası yeterli gelmeyince bu binanın işlevi değiştirilerek Meclis binası olarak düzenlenmiş ve 18 Ekim 1924 tarihinde II. TBMM binası olarak hizmete açılmıştır. Müze’de 36 yıllık dönemde görev yapmış olan ilk üç Cumhurbaşkanı; Mustafa Kemal Atatürk, Mustafa İsmet İnönü ve Mahmut Celal Bayar’ın kişisel eşyalarının sergilendiği odalar yer almaktadır. Yapı, Selçuklu ve Osmanlı bezeme motiflerinin yer aldığı ahşap tavan süslemesi, kemerler, saçaklar ve çinileri ile dönemin mimari özelliklerini yansıtmaktadır. Binanın ön kısmı onarım ve yenilemelerden sonra düzenlenerek 30 Ekim 1981 tarihinde müze olarak ziyarete açılmıştır

Samanpazarı semti Anafartalar Caddesi üzerinde Daracık köşesinde yer alır. Taş duvarlı, arada üçer tuğla sıralı, kubbesi kurşun kaplı Klasik Osmanlı camilerindendir. Kitabesi olmayan caminin planı kare mekân üzerine kurulmuş olup merkezî kubbelidir. Son cemaat yeri bulunmakla birlikte ahşap minber yan aynalıklarla dikdörtgen panolarla bölünmüştür. 16. yüzyıla tarihlenmiştir.

Azize Tereza Latin Katolik Kilisesi, Ankara’nın Ulus semtinde, Kardeşler Sokak’ta hizmet vermektedir. Kilise binasının en önemli parçası, birinci katında bulunan ve 2002 yılında tüm parçaları ile restore edilen şapeldir. Ana mozaik Kapadokya kiliselerinden esinlenilerek Fransız artist Hervè Vital tarafından yapılmıştır. Ana mozaiğin sağ tarafında iki büyük kral; Mesih’in onun soyundan geleceği vaat edilen Davut ve Kutsal Tapınağı yapan Süleyman tasvir edilmiştir. Sol tarafta kollarında Çocuk İsa ile Kutsal Bakire, sağ tarafta bir elinde İncil’i tutan ve diğeriyle kutsayan Mesih bulunmaktadır. Madeleine Diener tarafından yapılmış haçın kalbinde Efkaristiya gizemi anlatılmaktadır. Şapelin ışığı, sütunların yan tarafındaki vitraylara bağlıdır. Bu vitrayların altısı, 1914 yılında D.P. Dagrant tarafından Bordeaux’da yapılmıştır.

Battal Gazi’nin babası olduğu söylenen Hüseyin Gazi’nin 9. yüzyıl sonları ile 10. yüzyıl başlarında yaşadığı tahmin edilen bir evliya olduğu düşünülmektedir. Türbe’nin Horasan erenleri tarafından yaptırıldığı değerlendirilmektedir. Muhteşem bir Ankara manzarasına sahip Türbe 1378 yılında tadilat görmüştür. Evliya Çelebi 1648 yılında Ankara’ya gelişinde türbeyi ziyaret etmiştir. Türbe’ye Ankara dışından da pek çok ziyaretçi gelmektedir.

Çamlıdere’nin kurucusu ve İslâm halifesi Hz. Ömer’in (R.A.) soyundan olduğu söylenen, 14. ve 15. yüzyılda yaşamış Şeyh Ali Semerkandi’nin türbesi, aynı adla anılan bir parkın içerisindedir. Yığma taş duvarlı yapı, kiremitle örtülüdür. Yapı kare plânlıdır. Giriş kapısının tam karşısında Şeyh Ali Semerkandi’nin çam ve gürgen ağaçları ile yenilenmiş, büyükçe bir sandukası yer almaktadır. Ayrıca girişin sağında yedi adet, solunda üç adet olmak üzere, müritlerine ait on adet ahşap sanduka bulunmaktadır. Yapının beden duvarları moloz taş, pencerelerin, giriş kapısının söveleri ve üzerindeki üçgen alınlık ile yapı bedeninin köşeleri düzgün kesme taş ile örülüdür. Yapıya üçgen alınlıklı taş söveli, çift kanatlı ahşap bir kapı ile girilir. Yapının tavanı ahşap kaplıdır. Sekizgen tavan formunun içerisinde dairesel formlu ahşap tavan göbeği yer alır. İç mekân duvarları sıvalı ve beyaz badanalıdır. Park alanında sosyal tesisler, cami, ve Şeyh Ali Semerkandî Müzesi bulunmaktadır. Parkın yakınlarında Aluçdağı Tabiat Parkı, Çamkoru Tabiat Parkı ve Çamlıdere ilçe merkezi yer almaktadır.

1982 yılında keşfedilmiş olan Ankara Roma Tiyatrosu’nun, 15 Mart 1983 tarihinde kazı çalışmaları başlatılmıştır. Kurtarma kazıları, Anadolu Medeniyetleri Müzesi Müdürlüğü tarafından 1986 yılına kadar sürdürülmüştür. M.S. II. yüzyılın başlangıcına tarihlenen tipik bir Roma tiyatrosunun kalıntılarında; Tonozlu parados, döşemeli orkestra, seyirci oturma yerleri kavea ile sahne odasından scene arta kalan temel ve duvarların yanı sıra birçok heykel ve parçaları ortaya çıkarılmıştır.

Çeltikçi kasabası Hamam Deresi yamacında bulunan Alicin Manastırı’na ulaşım, Kızılcahamam-Güdül karayolundan sağlanmaktadır. Dik bir yamaca kaya kütlesi oyularak inşa edilen manastıra vadi tabanından tırmanarak çıkmak mümkündür. Sümela Manastırı’na benzeyen yapı, çakıltaşı ve tuğladan yapılmıştır. Mimari olarak Bizans Dönemi olduğu değerlendirilmektedir.

Değirmenyolu köyü sınırında bulunan Parnassos Antik Kenti’nde, Anadolu Medeniyetleri Müzesi tarafından 2010 yılında kurtarma kazısı gerçekleştirilmiştir. Kazı çalışması ile ortaya çıkan Erken Bizans Dönemi bir kilisenin naos bölümünün zemin mozaiği üzerinde bulunan kitabeden, 469–470 yıllarında inşa edildiği anlaşılmaktadır. Anadolu’dan Kudüs’e uzanan, Hristiyanlığın hac yolu üzerinde inşa edilen kilisede Roma-Bizans sikkeleri bulunmuştur. Parnassos kenti hem yukarıda değinildiği gibi hac yolu üzerinde önemli bir durak olması hem de bir piskoposluk merkezi olması nedeni ile antik dünya için önemli bir kent konumundadır. Kitabeden öğrenildiği kadarıyla Longinus adındaki Parnassoslu kişi ise kilisenin mali işlerinden sorumludur. Parnassos tarihi için şimdilik ilk olan bu kitabe, daha önce arkeolojik olarak araştırılmamış kentin geçmişi hakkında bize önemli bilgiler vermektedir. Kilisenin inşa edildiği dönem Bizans İmparatoru I. Leon’un (457-474) hükümdarlık dönemine denk gelmektedir.

Müze kütüphanesi “Avrupa Birliği Destinasyon Ödülü” kazanmış olan Ankara’nın Hamamönü semtinde, eski Ankara Evleri’nin mimarisini ve kültürel dokusunu yansıtan iki katlı bir binada hizmet vermektedir. İstiklal Marşı’nın 90. kabul yıldönümü olan 12 Mart 2011 tarihinde açılmıştır. Kütüphane hem Mehmed Âkif’e ait eşyaların sergilendiği bir müze hem de şairin yazmış olduğu ve kendisi hakkında yazılmış olan kitapların bulunduğu bir mekân olarak düzenlenmiştir. Kütüphane-müze koleksiyonunda Milli Mücadele ve Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili kitaplar, Ankara ili ve ilçelerini konu alan kent kitaplığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın çıkarmış olduğu yayınlar yer alır. İmzalı kitaplar, edebiyat alanında ödül almış kitaplar, Türk edebiyatı eserlerinin Türkçe dışındaki dillerde yayımlandığı eserler, edebiyat kuramıyla ilgili kitaplar, dilbilgisi ve anlambilim ile ilgili kitaplar ve diğer koleksiyon malzemeleri de içermektedir

Hamamönü adını, Anadolu Beylerbeyi Karaca Bey’in yaptırdığı Karaca Bey Hamamı’ndan almıştır. Günümüzde Hamamönü olarak bilinen semtte Osmanlı dönemine ait çok sayıda cami, mescid, dergâh, türbe, medrese, çeşme, hazire ve konaklar bulunmaktadır. Eski Ankara evleri ve konakları günümüzde çay ve kahve salonu, lokanta, pastane, turistik ve hediyelik eşya dükkânı, kültür evi, müze ve sanat merkezi olarak hizmet vermektedir. Hamaönü’ndeki saat kulesi, Kamil Paşa Konağı, Beynamlızade Konağı ve Kabakçı Konağı görülmeye değer Ankara evleri örneklerindendir.

Beşikkaya Mahallesi’nde bulunan Altınköy, 500 dönüm arazi üzerine kurulu yaşayan bir açık hava müzesidir. Anadolu köy hayatının canlandırıldığı Altınköy’de cami, çamaşırhane, fırın, okul, bakkal, köy evleri, yel değirmeni, su değirmeni, asma köprü ve köy kahvesi bulunmaktadır. Köy hayatının yaşandığı bu alanda hayvanlar, ahırlar, ağıllar, kümesler, sebze ve meyve bahçeleri, buğday tarlası ve öküz arabası, doğal köy ürünleri ve atölyeler vardır. Orman köylerinden özgün çantı evler, cami ve yayla evleri örnekleri Altınköy’e nakledilmiştir.

Ulucanlar Caddesi’nde bulunan Cami, geniş bir avlu içinde yer alır. Su basmanı kısmına kadar moloztaş malzeme, onun üzerine ahşap hatıllı ve tuğla kerpiç duvarlıdır. 1705 tarihli olduğu tahmin edilmektedir. Eser ahşap boyamalı minberi ve mihrabı ile önem kazanan geç dönem Osmanlı eseri tipinde bir yapıdır.

İsmetpaşa Mahallesi Çamlıca Sokak’ta meyilli bir arazide yer alır. Doğu cephesinde bulunan 11 basamaklı bir merdivenle çıkılan Cami, taş temel üzerine kerpiçle yapılmış ve sıvanmış olup, kiremit çatılı sade görünümlü bir yapıdır. 1392 yılında Ahi Sinan oğlu Ahi Çelebi’nin oğlu Ahi Yakub tarafından inşa ettirilmiştir. 14. yüzyıl Ankara camilerinde olduğu gibi tipik mihrabı ile dikkat çeker.

Beşikkaya Mahallesi’nde bulunan Altınköy, 500 dönüm arazi üzerine kurulu yaşayan bir açık hava müzesidir. Anadolu köy hayatının canlandırıldığı Altınköy’de cami, çamaşırhane, fırın, okul, bakkal, köy evleri, yel değirmeni, su değirmeni, asma köprü ve köy kahvesi bulunmaktadır. Köy hayatının yaşandığı bu alanda hayvanlar, ahırlar, ağıllar, kümesler, sebze ve meyve bahçeleri, buğday tarlası ve öküz arabası, doğal köy ürünleri ve atölyeler vardır. Orman köylerinden özgün çantı evler, cami ve yayla evleri örnekleri Altınköy’e nakledilmiştir.

Atatürk’ün doğumunun 100. yılı nedeniyle 24 Kasım 1981 tarihinde Enstitü bünyesinde kurulmuştur. Müze kaybolmaya yüz tutmuş etnografik eserleri korumak, yaşatmak, yeni nesillere aktarmak, enstitüyü ziyaret eden yerli ve yabancı konuklara Türk kültürü ve el sanatlarını tanıtmak amacıyla kurulmuştur. Eserlerin büyük bir kısmı Osmanlı İmparatorluğu son dönemine aittir. Müze üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde gümüş kullanım eşyaları ve takılar, ikinci bölümde el emeği göz nuru nakışlar ve üçüncü bölümde Atatürk’e ait fotoğraflar ve müze anı defterinin bulunduğu Şeref Köşesi yer alır.

Bina, I. Ulusal Mimarlık Dönemi (1908–1930) olarak adlandırılan ve Cumhuriyetin ilk yıllarını kapsayan dönem içinde, 1927 yılında inşa edilmiştir. 1928– 1941 yılları arasında Hukuk Mektebi olarak kullanılmış ve 7 Mayıs 2007 tarihinde Ankara Vakıf Eserleri Müzesi olarak açılmıştır. Halı, kilim, ahşap, maden, çini, deri ve el yazması eserlerin sergilendiği müzede, 13. ve 14. yüzyıldan kalma ahşap, 16. yüzyıldan kalma el yazmaları, çini ve halılar olmak üzere nadide eserler yer almaktadır. Ayrıca, kültürel faaliyetlerde kullanılmak üzere, hem geleneksel hem de modern süreli sergilerin düzenlendiği çok amaçlı sergi salonu da müze bünyesinde yer almaktadır.

Ulucanlar Caddesi’nde Develi, Direkli ve Ceylan sokakları arasında yer alır. Çok sade görünümlü, taş kaideli kerpiç duvarlı ve sivri kiremit çatılı bir yapıdır. Kitabesi olmayan Cami’nin mihrap stiline bakıldığında ilk yapılışı 15. yüzyıl, yenilenmesi de 18. yüzyılda gerçekleşmiştir. Ahşap minarelidir.

Direksiyon Binası olarak bilinen ve inşaatı II. Abdülhamid Han’ın talimatıyla başlatılan yapı, Bağdat Demiryolu’nun yapımı sırasında 1892 yılında inşa edilmiştir. Atatürk’ün Ankara’ya geldiği 27 Aralık 1919 tarihinden 1922 yılına kadar Başkomutanlık karargâhı ve konutu olarak kullanılmış ve en önemli iç ve dış kararlara tanıklık etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları yakın tarihimize ışık tutan ve özellikle Türkiye Cumhuriyeti’nin ve TCDD’nin kuruluş yıllarında kullanılan paha biçilemez eserlerin sergilendiği bu binayı yeniden düzenleyerek 24 Aralık 1964 tarihinde müze olarak Ankara’nın kültür tarihine kazandırmıştır. Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün şahsi eşyaları ile millî mücadeleye tanıklık etmiş bulunan eşya ve mobilyaların konservasyon, bakım-onarım ve restorasyonuna yönelik olarak 16 Nisan 2012 tarihinde başlayan çalışmalar tamamlanarak, TCDD’nin 156. kuruluş yıldönümü olan 23 Eylül 2012 tarihinde tekrar ziyarete açılmıştır.

Hacettepe Sümer Mahallesi, Sarıka- dın Sokak’ta bulunan Cami, kerpiç duvarlı, ahşap hatıllı, taş kaideli ve kiremit çatılı sade bir yapıdır. Kuzeydoğu tarafında ahşap bir minaresi vardır. Kadınlar mahfili ve tavanı son yüzyıllarda yenilenmiş olup günümüzde üzeri yağlı boyadır. Hacettepe Camii 14-15. yüzyıla tarihlenen mihrabıyla önem kazanmaktadır.

Ulus’ta Augustus Tapınağı bitişiğinde yer alan Hacı Bayram Veli Cami, 1427–1428 yılları arasında Hacı Bayram Veli tarafından yaptırılmıştır. Uzunlamasına dikdörtgen planlı, taş kaideli, tuğla duvarlı, kiremit çatılı yapı, Selçuklu mimari stilinde inşa edilmiş, Mimar Sinan tarafından onarılmıştır. Türbesinin güneydoğu duvarında yükselen iki şerefeli minaresi kare planlı, taş kaideli ve silindirik tuğla gövdelidir. Alçı mihrabı yerden tavana kadar yükselir. İç duvarları, alt pencerelere kadar Kütahya çinileri ile süslenmiştir. Hacı Bayram Veli’nin türbesi, Cami’nin güney duvarına bitişik bir durumda yer alır.

Gündoğdu Mahallesi’nde bulunan Camii 1432 yılında yaptırılmıştır. Boyuna dikdörtgen planlı, çatılı, ahşap aksamı ile dikkat çeken bir yapıdır. Yapı, taş temel üstüne kerpiç örülüdür ve eğimli alaturka kiremit çatılıdır. Caminin minaresi, kuzeydeki son cemaat yerinin batısındadır. Minarenin sağında 1867 yılında Hacı Satılmış kızı Hafize Sultan tarafından yaptırılan bir çeşme vardır.

Ulus’ta sebze hali civarında bulunan 15. yüzyıl yapısı olan mescid, 1545 yılında Ali oğlu Abdullah tarafından yeniden yapılmıştır. Mescid, kare planlı ve kubbeli kagir küçük bir yapıdır. Giriş kapısı üzerinde Arapça onarım kitabesi vardır. Alçı mihrabı özgündür. Evliya Çelebi’nin Hacı Bayram Veli’nin hocası olduğunu naklettiği Er Sultan’ın mezarı güney tarafa kaldırılmış, sonradan kapalı hâle getirilmiştir.

Sümer Mahallesi, Mehmet Akif Ersoy Sokak’ta yer alır. 15. yüzyılda Karacabey tarafından yaptırılan cami, türbe, çeşme ve çifte hamamla birlikte bir külliye oluşturmaktadır. Eyvan plan tipinin Ankara’daki tek örneği olan caminin duvarları taş ve tuğla ile örülmüş, üzeri beş kubbeyle örtülmüştür. Minaresi sırlı tuğla olup çini işçiliği ile önemli bir örnektir

Samanpazarı semti Anafartalar Caddesi üzerinde Daracık köşesinde yer alır. Taş duvarlı, arada üçer tuğla sıralı, kubbesi kurşun kaplı Klasik Osmanlı camilerindendir. Kitabesi olmayan caminin planı kare mekân üzerine kurulmuş olup merkezî kubbelidir. Son cemaat yeri bulunmakla birlikte ahşap minber yan aynalıklarla dikdörtgen panolarla bölünmüştür. 16. yüzyıla tarihlenmiştir.

İttihat ve Terakki Fırkasının kulüp binası olarak düşünülen I. TBMM Binası’nın projesi, Enver Paşa’nın emriyle Evkaf Mimarı Salim Bey tarafından çizilmiş ve proje yapım işi Kolordu’da görevli Askerî Mimar Hasip Bey’e verilmiştir. I. Ulusal Mimarlık dönemi yapılarından olan bina 23 Nisan 1920 - 15 Ekim 1924 tarihleri arasında TBMM binası olarak kullanılmış, binanın 1957 yılında müzeye dönüştürülmesine karar verilmiştir. Bina 23 Nisan 1961 tarihinde “Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi” 23 Nisan 1981 tarihinde de “Kurtuluş Savaşı Müzesi” adıyla ziyarete açılmıştır. 2009 yılında, TBMM ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında yapılan protokol çerçevesinde TBMM’ye devredilmiştir. Müze koleksiyonu içinde, Atatürk’e ve bazı milletvekillerine ait şahsi eşyalar, etnografik malzemeler, istiklal madalyaları, savaş araç ve gereçleri, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun karalamaları, telefon ve mors yazıcı gibi iletişim araçları ile yağlı boya tablolar bulunmaktadır.

Ankara Müftüsü Mimarzade Mehmed Şakir Efendi tarafından 18. yüzyılda yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı, minaresiz ve çatılı bir yapıdır. Boyuna dikdörtgen planlı olup son cemaat yeri dört ahşap direkle taşınan geniş bir açıklıktan ibarettir. Harimin tavanı ve mahfeli ahşaptır. Alçı mihrabı ve minberi özgündür. Cami avlusundaki hazirede şahideli kabirler mevcuttur.

Kale Mahallesi’nde bulunan Cami, Mahmud Paşa Vakfı Katibi Resul Efendi tarafından 1674 yılında yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı ve çatılı Cami’nin yapımında kesme taş ve kerpiç kullanılmıştır. Doğu cephesinde iki şerefeli minare bulunmaktadır. Ahşap tavan ve mahfil, geometrik tavan rozetleri, ahşap minber ve vaaz kürsüsü ile pencere pervazları bitkisel motiflerle süslenmiştir.

Altındağ ilçesi Ulus'ta İkinci Meclis Binası'nın tam karşısında yer alan bina, 1924-1927 arasında inşa edildi. İlk tasarımı Mimar Vedat Tek tarafından yapılmıştı. Sıhhiye Vekaleti’n ait bir bina olarak yapımı başladıktan sonra mimarlık ücretinin ödenmemesi nedeniyle Vedat Bey’in işi bırakması üzerine Mimar Kemalettin Bey’in yeni tasarımına göre inşası tamamlandı. Mimar Kemalettin Bey, yapının inşası sürerken şantiyede hayatını kaybetti. Vakıflar İdaresi’ne devredilmiş olan otel, 17 Nisan 1928 günü 120 yatak kapasitesi ile hizmete girdi. Yapı, 1930’larda siyasetçiler, gazeteciler, sanatçıların buluşma mekanı olduğu gibi yurtdışından gelen resmi heyet ve konukları ağırlama işlevini de üstlenmişti. Atatürk devrimleri ile Türk toplum hayatına getirilen bazı yeniliklerin ilk defa Ankara Palas’ta başlatıldığı bilinir; özellikle kadınların erkeklerle eşit koşullarda sosyal hayata girmesine önayak olmak üzere düzenlenen sosyal etkinliklere ev sahipliği yapmıştır. Ankara Palas’ta cumhuriyetin ilk yıllarında düzenlenen etkinliklerin en ünlüsü “cumhuriyet baloları”dır. Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün malı olan bina, 1975’e kadar otel olarak işletildi. 1976-1982 arasında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından ofis ve sergi alanı olarak kullanıldı. 1982 yılında Dışişleri Bakanlığı tarafından kapsamlı bir restorasyondan geçirildi ve 29 Ekim 1983 günü düzenlenen kabul resmiyle "Ankara Palas Devlet Konukevi" olarak hizmete açıldı. Ankara Palas’ta ağırlanmış önemli konuklar arasında İran Şehinşahı Rıza, Afgan Kralı Emanullah Han, Irak Kralı Emir Faysal ve ABD Başkanı Dwight Eisenhower bulunur.

2002 yılında açılan Müze, iletişim alanında uygulamalı eğitim, bilim ve teknoloji merkezi olarak hazırlanan ilk ve tek müzedir. İlk iletişim aracı olan Mors cihazı, manyetolu telefon, fişli santralden günümüzde kullanılan en son görüntülü telefona kadar tüm cihazlar çalışır durumdadır. Cihazların tanıtımı yapılarak ziyaretçi ve öğrencilere kullandırılmaktadır.

Geleneksel silah, teçhizat ve etnografik eserleri tanıtmayı ve bu doğrultuda kültürel mirası yaşatmayı amaçlayan Türkpusat Müzesi 2019 yılında açılmıştır. Müzede başta okçuluk olmak üzere Türk savaş sanatının inceliklerine dair tarihî, felsefi ve teknik alanda bilgi edinmek mümkündür. Bunun yanı sıra askerî geleneğin arkasında yatan zanaat birikimi ayrıntılarıyla tanıtılmaktadır. Ziyaretçilerinin tarihi yaşamasını, tarihe dokunmasını ve hissetmesini amaçlayan Müzede Türk savaş ve spor tarihinin farklı dönemlerine ait orijinal koleksiyonlar sergilenmektedir. Müzede çeşit ve dönem açısından en geniş ok ucu koleksiyonu sergilenmektedir. Ayrıca geleneksel Türk okçuluğu atış ve atölye eğitimini kapsayan kültürel etkinliklerden faydalanılabilmektedir.

Yapının 14. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir. Beş kenarlı planı ile ilgi çeken Yörük Dede Kümbeti’nin beden duvarları moloz taştan ve taşlar arası tuğla parçaları ile kasetleme tekniği ile yapılmıştır. Beden duvarları üzerindeki kasnak sekizgen kenarlıdır ve kasnakta üç sıra hâlinde tuğla hatıllar kullanılmıştır. Binanın üzeri dıştan sekiz kenarlı piramit şeklindeki bir külahla örtülmüştür.

1349-1392 M. yılları arasında inşa edilmiştir. Kimin yaptığı belli değildir. Boyuna dikdörtgen planlı yapının üzeri kiremit çatı ile örtülüdür. Beden duvarları, kuzey cephesi hariç olmak üzere kerpiç örgülüdür. Cami’nin kuzeyinde iki tarafı kapalı son cemaat yeri bulunmaktadır. Cami’nin üzeri ahşap tavanla örtülüdür. Köşeleri sütunceli olan mihrap nişinin üzeri mukarnas kavsaralıdır. Cami, 1953, 1959 ve 1975 yıllarında onarım görmüştür.

1988 yılında Millî Eğitim Bakanlığı tarafından açılan Eğitim Müzesi, Atatürk Lisesi yanında geniş bir bahçe içinde yer alan tek katlı müstakil bir binada hizmet vermektedir. Müzede eğitime yönelik araç ve gereçler bulunmaktadır. Her yıl planlı olarak müzeyi Ankara’daki ilk ve ortaöğretim öğrencileri ile üniversitelerin öğretmenlik bölümünde eğitim gören öğrenciler ziyaret etmektedir.

1968 yılında başlayan ve okumayı yeni öğrenen çocukların gözdesi olan Cin Ali karakterinin maceraları yıllarca kitap olarak yayımlanmıştır. Cin Ali karakterinin yaratıcısı Rasim Kaygusuz’un ailesinin kurduğu vakfın bir unsuru olan Cin Ali Müzesi, söz konusu karakterin tarihsel süreç içindeki yolculuğunu sunmaktadır. Müze yerleşkesinde Cin Ali karakteri ürünlerinin satışa sunulduğu Filli Bahçe, ziyaretçilerin dinlenme alanı olarak hizmet vermektedir

2014 yılında vefat eden Seramik Sanatçısı Hamiye Çolakoğlu anısına kurulmuştur. Çolakoğlu ayrıca Hacettepe Üniversitesi Seramik Bölümü’nün kurucusudur. Ülkemizde 1.280 C° ve üzeri yüksek pişirim seramik eserleri yapan ilk kadın sanatçımızdır. Sanatçının mimari ile bütünleşmiş ve bulunduğu yapıların değerini arttıran seramik duvar uygulamaları ve heykelleri çeşitli kurumlarda görülebilir.

Jandarma Teşkilatı’nın tarihini ve günümüzde ulaştığı seviyeyi her yönüyle tanıtmak ve bu askerî kültür mirasını gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla kurul- muştur. Müze 21 Kasım 2005 tarihinde açılmıştır. Müze’nin giriş katında Osmanlı Devleti Dönemi sergi salonu, birinci katın- da ise Cumhuriyet Dönemi sergi salonları yer almaktadır. Bu salonlarda Jandarma Teşkilatı’nın tarihî gelişimi; silahlar, kıyafetler, fotoğraflar, bilgi panolarıyla tarih sırasına göre anlatılmaktadır.

Mustafa Ayaz’ın farklı dönemlerine ait eserlerinin sergilendiği müze yaklaşık olarak 5.000 metrekarelik kullanım alanına sahiptir. Binada müze katları dışında sanat galerisi, atölyeler, kütüphane, hediyelik eşya bölümü ve müze kafe bulunmaktadır. Yaşayan bir ressama ait en büyük müze olarak bilinen mekânda kurslar düzenlenmektedir.

Müze koleksiyonunda Eski Tunç devrinden Bizans Devri’ne kadar uzanan bir süreçte toplanan arkeolojik eserler ile Türk ve İslam kültürünü yansıtan çok sayıda etnografik eser yer almaktadır. Müze koleksiyonunun en çarpıcı parçaları, Osmanlı hükümdarı Sultan II. Abdülhamid’e ait taht ve kişisel eşyalardır.

Yayıncılığın temel taşlarının anlatıldığı çeşitli eğitim ve tanıtım filmleri ile müze kapsamındaki araştırma kütüphanesi, müzenin sadece seyirlik olmadığını, öğrenmek için de pek çok alternatifi içerdiğini gösterir. Müze, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Genel Müdürlük yerleşkesi içinde yer almaktadır.

Müze koleksiyonunda, düşünce ve uygarlık tarihinin gelişimine paralel olarak hukukun geçirdiği tarihsel dönüşümü görsel olarak yansıtan sanatsal nesneler bulunmaktadır. Müze demirbaş kaydında çeşitli dönemlere ait hukukçu giysileri, hukuksal belgeler, hukukçuların kullandığı eşyalar, Osmanlıca hukuk kitapları, fotoğraflar, foto kartlar ve heykeller bulunmaktadır.

1944 yılında alınan bir kararla başlatılan cami yaptırma programında mimarlar Hüsrev Tayla ve Fatin Uluengin’in projeleri 1967 yılında uygulamaya konmuştur. 1981 yılında Türkiye Diyanet Vakfı’na devredilen proje, 28 Ağustos 1987 yılında dönemin başbakanı Turgut Özal tarafından Cami’nin açılışı yapılarak tamamlanmıştır. Kocatepe Camii, yüksek bir platform üzerinde fevkanî olarak inşa edilmiş olup alt kısmında bir konferans salonu, kütüphane, gasilhane, otopark, büyük bir ticaret merkezi ve idari bölümler yer almaktadır. Cami içinde fil ayakları ve mahfil cepheleri Konya traverteniyle kaplanmış, merdiven yan şebekeleri, balkonları ve mahfil korkulukları Afyon mermerinden yapılmıştır. Cami’nin hat yazılarında birçok sanatçı çalışmıştır. Ana salonda büyük bir avize bulunmaktadır.

Maltepe semtinde bulunan Cami, 1954-1959 yılları arasında inşa edilmiş, mimarı Recai Akçay’dır. Klasik Osmanlı camilerine benzeyen kesme taştan yapılan Cami, tek kubbeli ve iki minarelidir. Kare planlı ibadet mekânı çok sayıda vitraylı pencere ile aydınlatılır. Kuzey cephede bulunan son cemaat yeri beş küçük kubbe ile örtülüdür. Harimde Kütahya çinileri kullanılmış ve pencere üstünde Fatiha Suresi altın varakla yazılmıştır. Kubbe kasnağında ve diğer kısımlarda klasik süsleme yapılmıştır.

Oyuncak Müzesi geleneksel çocuk oyun ve oyuncaklarının çeşitli örneklerinin de sergilendiği bir müze olmasıyla Türkiye’de çocuk kültürünün araştırılmasına hizmet eden bilimsel bir kuruluştur. Yerli, yabancı, sanayi ürünü ve el yapımı iki bin dolayında oyuncak bulunan müzede koleksiyon beş ana bölümde toplanmaktadır.

Müzede, Türkiye’de tarım eğitiminin itici gücü olan Yüksek Ziraat Enstitüsü’nden günümüze değin uzanan bir süreçte kullanılmış olan özgün ders araç ve gereci, işlik ders ve deneyim aleti, türlü böcek örneği, yine türlü tarım araç gereci zaman-dizinsel olarak sergilenmektedir.

Devlet Mezarlığı Müzesi’nde defnedilen cumhurbaşkanlarına ve İstiklâl Savaşı komutanlarına ait eşya, resim ve belgeler sergilenmektedir. Ayrıca ziyaretçilere müze alt katında yer alan yansıtma cihazları ile Devlet Mezarlığı’nı tanıtıcı film, Atatürk ve Kurtuluş Savaşı ile ilgili çeşitli filmler gösterilmektedir.

Makine Kimya Endüstrisi Kurumu Sanayi ve Teknoloji Müzesi, MKEK’in Türkiye sanayi tarihinin yazılmasında, birçok yeni kurumun ve Türkiye’nin üretim kültürünün oluşmasında yaptığı katkıları görünür kılmak amacıyla kurulmuştur. Bu şekilde, başta MKE olmak üzere, ülke sanayisine yön vermiş kurumlara ve kişilere ait eserler ile endüstri ve mühendislikle ilgili eşyaların ve belgelerin toplanması, bunlara ev sahipliği yapılması, araştırılması, korunması ve sergilenmesi sağlanmıştır.

Malıköy Tren İstasyonu, Sakarya Meydan Savaşı’nın geçtiği bölgede komuta merkezinden sonra en önemli üs pozisyonundaydı. Müze; açık alanda bulunan şehitlik anıtı, Atatürk’ün sivil giysili anıtı, 1897 tarihli Alman yapımı lokomotif ile 1909 tarihli Alman yapımı vagon, o zamanki uçakların aslına uygun olarak yapılan 2 maketi ile istasyon binasından oluşmaktadır. TCDD’ye bağlı Müze’ye giriş ücretsizdir.

Yapı, mimari özelliklerine göre 16. veya 17. yüzyıla tarihlenmektedir. Dikdörtgen planlı caminin üzeri kiremit kaplı kırma çatı ile örtülüdür. Kuzey cephesine bitişik bir türbe bulunmaktadır. Yapının batı ve güney cepheleri düzgün kesme taş, doğu ve türbenin bitişik olduğu kuzey cepheleri moloz taşlarla örülmüştür. Duvarların tümü toprak sıvalı ve badanalıdır. Cami, 2006 yılında onarılmıştır.

Sincan ilçe merkezine 27 km, Ankara-Eskişehir karayoluna 9 km mesafede ve Çile Dağı yamacındaki eski Bacı köyü yerleşmesinde Fatma Bacı adına yaptırılmış türbe ve camii bulunmaktadır. Fatma Bacı, Seyyid Nureddin kızıdır ve 1310 yılında vefat etmiş bir veliyyedir. Bir dönem kaza merkezi olan Bacı köyü, günümüzde terkedilmiş ve yapıların çoğu harap olmuştur. Yerleşmede Osmanlı Dönemi çeşmeleri bulunmaktadır.

Kitabesi olmayan cami, mimari üslubuna göre 14. yüzyıl sonu ve 15. yüzyıl başlarına tarihlendirilmektedir. Cami’nin beden duvarları moloz taş örgülü, ahşap hatıllıdır. Cami’nin minaresi, kuzeybatı köşesinde yükselmektedir. Harim kısmı dört adet ahşap kolon ile üç sahına bölünmüştür. Cami’nin ahşap tavan kirişleri üzerinde kalem işi süslemeler bulunmaktadır.

Yenikent semtinde bulunan Stanoz Ermeni Mezarlığı; eski Stanoz köyü ile bitişik konumdadır. Sincan-Temelli yolu üzerinde bulunan Mezarlık yakınında bir de Zağar Köprüsü vardır. Alanda çok sayıda mezar taşı ve bir kilise kalıntısı bulunmaktadır. Düzenli olarak kontrol edilen Mezarlık’ta son yıllarda Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi Müdürlüğü uzmanları tarafından yüzey incelemesi gerçekleştirilmiştir.

Hocalı Anıt Park Müzesi Kızılcahamam Belediyesi ve Azerbaycan Cumhuriyeti Türkiye Büyükelçiliği iş birliği ile ilçeye kazandırılmıştır. Müze binasında 1992 yılında Azerbaycan’ın Hocalı kasabasında Ermeniler tarafından yapılan katliamın anlatıldığı pano, kitap, dergi gibi materyallerin bulunduğu sergi alanı ve kütüphane bulunmaktadır. Müze avlusunda ise anıt heykel ve kent mobilyaları vardır.

Çuf Çuf Oyun ve Oyuncak Müzesi Çamlıdere ilçe merkezinde Şeyh Ali Semerkandi Külliyesi karşısında yer almaktadır. Müze’nin atmosferi büyüklerin nostalji hissedeceği, küçüklerin eğlenceli saatler geçirebileceği bir mekân olarak tasarlanmıştır. Müze’de Çamlıdere evleri ve sokaklarında eski oyunları oynayan çocukların maketleri ve el yapımı ahşap oyuncakların yanında tel ve demirden yapılmış birçok oyuncak ve oyun türleri sergilenmektedir.

Çamlıdere kültürünü geçmişten günümüze taşıyan ve yaşam biçimini sergileyen Çamlıdere Kültür Evi, ilçe sakinlerinin yaşam tarzını, doğumdan ölüme kadar geçen süreçteki gelenek ve kültürünü anlatan bir müze olma özelliğini taşımaktadır. Kültür evi tarihî mimari yapısıyla, orijinal tavan süslemeleri ve yapı şekli orijinaline uygun bir şekilde restore edilerek hizmete açılmıştır. Kültür evi içerisindeki bir mekânda Tarım Müzesi bulunmaktadır. Müze’de, geçmişten günümüze bölgedeki tarım hayatını yansıtmak maksadıyla; tarih boyunca kullanılan kara sabanlar, kağnılar, el değirmenleri, körükler, düven tahtaları ve tırmık gibi tarım aletleri sergilenmektedir.

Kahramankazan ilçe merkezine 10 km uzaklıkta olan Karalar köyünün 1 km kuzeyinde Asar Deresi’nde bulunan, Galatlara ait Asarkaya, Mariegordus adı verilen Roma şehrinin kurulduğu yerdir. Yekpare ve üçgen şeklinde büyük bir kayaya yontulmuş sayısız merdivenler vardır. Kayanın ortasında 56 basamaklı bir tünel bulunmaktadır. Bu tünelin kaleye çıktığı tahmin edilmektedir. Asarkaya yakınlarında İkiztepe tümülüsleri yer almaktadır.

Mahkemeağcin köyü içerisinde ve önünden geçen Kızılcahamam Güdül karayolu üzerinde bilinen 4 ayrı yerde Bizans dönemine ait kaya yerleşimi kalıntıları vardır. Bu mekanlar Kilise, işlik, ağıl ve günlük yaşama ait odalar olarak kullanılmıştır.

Mahkemeağcin köyü, Kızılcahamam ilçe merkezine 18 km uzaklıkta ve Çeltikçi yolu üzerinde eski bir yerleşim yeridir. Mağaralar; kilise, mesken, depo ve şarap atölyesi olarak kullanılmıştır. Yerleşimin ilk sakinlerinin ilk Hristiyanlar olduğu değerlendirilmektedir. Hristiyanlığın ilk dönemlerinde Roma’nın bu dine karşı faaliyet yürüttüğü ve mensuplarına karşı olduğu bilinmektedir. Roma askerlerinden kaçan Hristiyanlar ise bölgede bu şekilde yerleşimler kurmuştur. Kayaların yumuşak olması, yerleşimin oluşmasında kolaylık sağlamıştır. Yerleşkede bulunan kilisede nişler ve motifler görülmektedir. Kadınpınarı bölgesindeki üç mağaranın önünde 10 dönüm düz bir alan bulunmaktadır. Bu düzlük ve etrafındaki yapılaşma buranın dinî bir mekân olduğunu düşündürmektedir.

Peçenek köyünde bulunan Cami, mimari üslubuna göre 15. yüzyıl tek kubbeli camileri tarzındadır. Kare planlı, üzeri kubbe ile örtülü Cami’nin önünde üç bölümlü ve kubbeli son cemaat yeri bulunmaktadır. Minare, Cami’nin kuzeybatı köşesinde yer almaktadır. Harimin üzerini örten kubbeye yerleştirilmiş olan delikli çömlekler, içeride akustik yaparak sesi yükseltmektedir. Cami’nin onarımı 2012 yılında yapılmıştır.

Kahramankazan’a bağlı Saray köyünde bulunan Cami, Piri Paşa tarafından 17. yüzyılda yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı, çatılı ve minarelidir. Basık kemerli giriş kapısının kemer ve söveleri mermerdir. Özgün alçı mihrabından bazı kısımlar günümüze ulaşmıştır. Uzun zaman harap kalan Cami, 1964 yılında restore edilerek ibadete açılmıştır.

Kızılcahamam’a bağlı Taşlıca köyünde Kırmızı Ebe türbesi bulunmaktadır. Oğlu Oruç Gazi’nin türbesi de hemen yanındadır. Anlatılanlara göre Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat, Başköy Kalesi’ni fethe giderken bu köye uğramış ve Kırmızı Ebe askerlere ayran ikram etmiştir. “Anadolu” adının bu olay sırasında yaşanan bir diyalog sonucu ortaya çıktığı bilinmektedir. Askerlerin kaplarını ayran doldurduğu taş oluk da Türbe yakınlarındadır.

Kızılcahamam’a bağlı Taşlıca köyünde Kırmızı Ebe Türbesi’nin hemen yanında bulunmaktadır. Türbe’de Oruç Gazi’den başka, ailesine ait olduğu sanılan üç mezar daha vardır. Yıllardır viran hâlde bulunan Türbe, 2001 yılında klasik Selçuklu tarzında restore edilmiştir.

Kızılcahamam’a 32 kilometre, Pazar kasabasına 8 kilometre mesafede olan Ortacı Mahallesi’nde Şeyh Ali Semerkandi evladının olduğu tahmin edilen Şeyh Abdurrahman Türbesi bulunmaktadır.

1928 yılında inşa edilen Rüstem Paşa Okulu, Beypazarı Belediyesi tarafından İl Özel İdaresinden alınarak Beypazarı Kent Tarihi Müzesi olarak düzenlenmiştir. İlk çağlardan günümüze kadar geçen sürede Beypazarı ile ilgili tüm tarihî dönemler, maketler, kalıntılar, her döneme özgü eserler ve tüm belgeler müzede görülebilir.

Çeşitli canlandırma teknikleri ve etkileşimli sergileme yöntemlerini kullanan Yaşayan Müze, kurgulama geleneğinin Türkiye’deki temsilcisi durumundadır. Kurulduğu günden bu yana “Geç Osmanlı Dönemi’nde İlan-ı Aşklar, Gelin Kınan Kutlu Olsun, Masal Masal İçinde, Milli Mücadelenin Kadın Kahramanları” gibi on beşten fazla sergi ve etkinlik düzenlenmektedir.

Höyük, Ortabereket köyünün kuzeydoğusunda bulunan köy önü mevkiinde, 100 m çapında, 15 m yüksekliğindedir. Doğusundan merkeze doğru define arama amacıyla 1974 yılında açılan geniş yarma, höyüğü oldukça tahrip etmiştir. Kesitlerde yer alan mimari kalıntılar, seramik parçaları, slexten çekirdek ve bız nedeniyle Neolitik’ten Eski Tunç Çağı’na değin yoğun yerleşim gördüğü anlaşılmıştır.

Ankara Caddesi Beytepe Sokak’ta bulunan Cami, 1869 Beytepe yangınından sonra Çayırlıoğlu Zeki tarafından tekrar yaptırılmıştır. İçten dikdörtgen planlı yapının üstü bindirme tekniğinde yapılmış ahşap tavanla örtülüdür. Tavanda geometrik motiflerle süslü bir göbek bulunmaktadır.

Ayaş Belediye Meydanı’nda yer alan Ulu Camii, Ayaş’ın en eski ve en büyük camisidir. Kitabesi mevcut olmayan cami mimarisine göre 15. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Boyuna dikdörtgen planlı moloz taş ve ahşap hatıllı duvar örgüsüne sahip olan yapı, önceden toprak damlı iken sonradan kırma bir çatı ile alaturka kiremit ile örtülmüştür.

Beypazarı kent merkezindeki Rüstempaşa Mahallesi, Kuyumcular Sokak’ta bulunan İncili Camii, düzgün kesme taşlarla yapılmış, kare planlı bir yapıdır. Kuzeybatısında ahşap minare yükselir. Batı cephesinde altlı üstlü ikişer pencere, güneyde üç, doğuda dört pencere görülür. Kuzey cephedeki kapıdan üstü ahşap tavanla örtülü, kare planlı camiye girilir. Güneyinde alçıdan yapılmış mihrap ve ahşap minber yer alır. Yapının üstü kiremitli çatıyla örtülüdür. Cami, giriş kapısı üzerindeki onarım kitabesine göre, Sultan II. Abdülhamit Devri’nde bir yangın sonucunda tamamen yok olmuş ve Abbas Zade Hacı Mehmed adlı bir hayırsever tarafından, 1901 yılında yeniden inşa edilmiştir. Mihrap bordüründeki yazı kuşağında 1816 tarihi geçmektedir. Bu tarihin Cami’nin inşa tarihi olduğu değerlendirilmektedir.

Kuzeyden güneye doğru eğimli arazi üzerinde yer alan Cami, giriş kapısı üzerindeki kitabeye göre 1685 M. (1096 H.) yılında inşa edilmiştir. Bazı kaynaklarda bu kitabenin onarım kitabesi olduğu ve caminin Sadrazam Nasuh Paşa tarafından 1613 yılında tamamlanan Suluhan’la beraber inşa edildiğinden bahsedilmektedir. Kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Üç gözlü son cemaat yeri kubbelerle örtülüdür. Harimin üzeri sekizgen bir kasnak üzerine oturan yaklaşık 12 m. çapındaki kubbe ile örtülüdür. Kuzeybatı köşede tek şerefeli minare yükselmektedir. Mihrap alçı kalıplama tekniği ile yapılmış, Rumi süslemeli bordürler, gülbezek ve çarkıfelek motifli kabartmalarla bezenmiştir. Taç kısmı palmet dizisi şeklinde oluşturulmuştur. Restorasyonu 2008 yılında yapılmıştır.

Dikdörtgen plana sahip kiremitli kırma çatı ile kapatılmış yapının, oldukça kalın kesme taştan beden duvarları büyük ölçüde orijinalliğini korumaktadır. Kuzeybatı köşedeki minare kaidesinin yarısı yeniden yapılmış olup gövdesi tuğla, şerefesi taştandır. Cami’nin 2007 yılında onarımı gerçekleştirilmiştir.

Beypazarı ilçe merkezine 20 km uzaklıktaki Hırkatepe köyünde bulunan Gündüz Alp Türbesi kitabesinde, Ertuğrul Gazi’nin babası ve Osman Gazi’nin dedesi Gündüz Alp adına yaptırıldığı ifade edilmektedir. Bölgede jeolojik görseller ve geleneksel mimaride evler bulunmaktadır. İnanışa göre Gündüz Alp bir baskın sırasında burada şehit olmuştur. Ertuğrul Gazi’nin babasının Süleyman Şah olduğu söylense de bulunan bir sikkede Osman bin Ertuğrul Bin Gündüz yazıldığı belirlenmiştir.

Beypazarı ilçe merkezine 5 km mesafede olup Kuyumcu Tekke köyünde bulunan Kara Davudi Veli Türbesi, kare gövde ve sekizgen kasnak üzerine sivri formlu bir kubbeyle boy gösterir. Türbenin gösterişsiz iç mekânında üç mezar bulunur. Bölgede yaygın olan görüş Kara Davud’un Hacı Bayram Veli’nin halifesi olduğu üzerinedir ancak Bayrami kaynaklarında Kara Davud adı zikredilmemektedir.

Ayvaşık Mahallesi’nde türbesi bulunan İvaz Dede, kaynaklarda Şeyh İvaz Dede ve İvaz Baba olarak geçmekte, halk arasında da Ayvaşık Dede olarak bilinmektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde, 1648 yılında geldiği Beypazarı’ndaki bu türbeden bahsetmektedir.

Anıtkabir Komutanlığı’na bağlı Alagöz Karargâh binası, Kütahya-Eskişehir Savaşları sonunda Türk Ordusu Sakarya hattına çekilirken Başkomutan Mustafa Kemal’in karargâhı olarak kullanılmıştır. Bu bina aynı zamanda Atatürk’ün Nutuk adlı eserinde “12 Ağustos 1920 günü Erkan-ı Harbiye Umumi Reisi Fevzi Çakmak Paşa hazretleriyle beraber Polatlı ilçesinde cephe karargâhına gittim” şeklindeki notu yazdığı yerdir. Bugünkü mevki ile Alagöz köyü, Ankara Polatlı yoluna 4 km’ lik tali bir yolla bağlıdır. Yol ayrımı Ankara’ya 36 km, Polatlı ilçesine 31 km uzaklıktadır. Mevki olarak Malıköy tren istasyonunun yaklaşık 9 km güneydoğusunda bulunmaktadır. Bugün, 45 hane ve 285 nüfuslu olan Alagöz köyü o tarihte birkaç binadan ibaret küçük bir çiftliktir. Bu köyün halkından, Türkoğlu Ali Ağa’ya ait çiftlik evi karargâh olarak kullanılmıştır. Atatürk, 23 Ağustos’tan 13 Eylül 1921 tarihine kadar 22 gün 22 gece aralıksız devam eden savaşın büyük bir bölümünü bu binadan idare etmiş, bütün planlarını burada hazırlamış, tarihî kararlarını burada vermiştir.

Çalış kasabasında bulunan, Mustafa Kemal Atatürk’ün Sakarya Meydan Savaşı devam ederken kısa bir süre için kaldığı evdir. Bahçe içinde yer alan yapı tek katlı ve taş malzemeden inşa edilmiş olup toprak damlıdır. Girişte, duvarında Kurtuluş Savaşı sırasında Atatürk’ün Haymanalı tüccarla konuşurken çekilmiş fotoğrafının asılı olduğu küçük bir koridor vardır. Ev tek odalıdır ve bu oda yörenin o zamanki koşullarını temsil edecek şekilde düzenlenmiştir.

Polatlı’nın Sakarya Mahallesi’nde bulunan müze, Kurtuluş Savaşı kapsamında gerçekleştirilen Sakarya Savaşı’nda kahramanlık gösteren kadınları anlatan konseptiyle ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir.

1963 yılında yaklaşık 250 nüfuslu bir köyde kurulan Gordion Müzesi, 1990’lı yıllarda eklenen depoları, laboratuvarı, görüntü ve bilgilendirme salonu, açık ve kapalı teşhiri, açıklama bilgileri ile Türkiye’nin önemli müzelerinden birisidir. Başta Gordion kazılarından olmak üzere, Polatlı ilçesi civarından derlenen eserlerden kronolojik bir sergileme sunan müze, 2000 yılında Avrupa’da Yılın Müzesi Yarışması’nda finale kalmıştır. Müze’de sergilenen eserler arasında Eski Tunç Çağı’ndan başlayarak Orta ve Geç Tunç çağlarına, Erken Frig Çağı’na ait çanak çömlekler, Erken Demir Çağı’na ait kabartmalı ortostatlar, yine Erken Frig Çağı’na ait demir aletler yer alır. Polatlı ilçesinin Yassıhöyük köyünde yer alan Gordion Ören Yeri ilk olarak M.Ö. 3000 yılı sonlarında iskân edilmiştir. Antik kentte sırayla Hititler, Frigler, Persler ve Romalılara ait olmak üzere çeşitli yerleşim tabakaları bulunmuştur. Antik Gordion kentindeki yığma mezarların en büyüğü Kral Midas’a ait olduğu düşünülen Midas Mezarı olup 300 metre çapı ve 55 metre yüksekliği ile Anadolu üzerindeki ikinci büyük yığma mezardır. Gordion antik kentindeki diğer mezarlardan en önemlisi M.Ö. 700 yıllarında yapıldığı sanılan bir mezardır.

Topçu sınıfının sosyal, kültürel ve teknik gelişimini dönemlere göre yansıtmak, askerî kültür varlıkları üzerinde askerî tarihimizi aydınlatacak bilimsel araştırmaları yapmak, tarih ve kültürümüzü gelecek nesillere aktarmak amacı ile kurulan Topçu ve Füze Okulu Sınıf Müzesi 1973 yılı Nisan ayında hizmete girmiştir. Müze; müze bahçesi, müze bölümü ve Şeref Salonu olmak üzere üç ana bölümden meydana gelmektedir. Müze bahçesinde 16. yüzyıldan günümüze kadar çeşitli ordular tarafından kullanılmış top, obüs ve havanlar sergilenmektedir. Osmanlı, Türk, Memlük, Rus, Alman, Fransız, Avusturya, Belçika, İsveç ve Amerikan orduları tarafından kullanılan demir, demir dövme, tunç, çelik topların 70’ten fazla örneği bahçe bölümünde sergilenmektedir. Müze bölümünde topçu sınıfınca kullanılan eski yıllara ait kıyafetler, silahlar, ölçme ve tersim malzemeleri sergilenmektedir. Bu bölümde ayrıca 15 ve 19. yüzyıllara ait kesici ve delici çeşitli savaş ve savunma aletleri, kılıçlar, kamalar, zırhlar, başlıklar ve Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’nda kullanılan Osmanlı ve Yunan haritaları ile muharebe planları sergilenmektedir.

Kızılırmak üzerinde ve Kalecik-Kırıkkale Karayolu yakınında bulunan Develioğlu Köprüsü, Anadolu Selçuklu Dönemi’nde inşa edilmiş ve 19. yüzyılda onarım görmüştür. Yedi kemerli olan taş köprü yaya ve araç trafiğine açıktır.

Polatlı’ya bağlı Çanakçı köyünün 1,5 km güneyinde bulunan Yıldız Dağı’nın 2 km kuzeyindeki 100 metrelik bir tepe üzerindedir. Sakarya Irmağı Vadisi’ne ve kuzeyine geniş bir görüş açısı bulunmaktadır. Kuzeybatı yönünde görüş 30 km kadardır. 25 km kuzeydeki Gordion da görüş alanındadır. Mimari ve seramik kalıntılar tepenin en üst noktasındadır. Helenistik ve Roma dönemleri olmak üzere iki ayrı türde mimari kalıntılar vardır. Kale’nin sarp olan güney yamacında tepeden yaklaşık 15 m aşağıda, antik taş ocakları belirlenmiştir.

Çankırı’ya giden yol üzerinde Ankara’dan 78 kilometre uzaklıktadır. Bizans Dönemi’ne tarihlenen Kale, bir tepenin üzerinde kurulmuştur. Kale, güneybatısındaki dağlara bir sırtla bağlanarak Kızılırmak Nehri’ne doğru uzanan ovada tek başına yükselmektedir. 1075 yılında Selçuklu Türkleri’nin kuşattığı ve ele geçirdiği Kale, o tarihten beri Türklerin hâkimiyeti altındadır.

Akyurt ilçe merkezinde Kızık Caddesi üzerinde bulunmaktadır. Düz taş yığma taşıyıcı sistemle, Marsilya kiremidi ile kaplı eğimli kırma çatılı olan Akyurt Merkez Camii 1919 yılında inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı Camii’nin kuzey tarafında kadınlar mahfeli bulunmaktadır. Harime son cemaat yerinden geçilmektedir. Harime geçilen kapı; taş söveli, kilit taşı dışa doğru çıkıntı yapan basık kemerli, çift kanatlı ahşap bir kapıdır. Son cemaat mahalline dört sütun tarafından taşınan üç kemerli açıklıktan geçilir. Yapının beden duvarları düzgün kesme taş ile örülüdür. Tavanda ortadan dışa doğru genişleyen çıtalı sekiz kollu yıldız bezemesi mevcuttur. Mihrap nişi yarı daire kesitli ve etrafı alçı bezemelidir

Cami, 19. yüzyıl sonlarında inşa edilmiştir. Beden duvarları kesme taş örgülü caminin üzeri kiremit kaplı çatı ile örtülüdür. Ahşap tavanlıdır. Kuzeyinde açık son cemaat yeri bulunmaktadır. Caminin minaresi kuzeybatı köşesindedir. Harimin üzerini örten ahşap tavan, çeşitli renkte boyanmış geometrik ve bitkisel motiflerle bezenmiştir. Yapının en dikkat çekici özelliği güzel ahşap işçiliğidir. Cami, 2006 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce onarılmıştır.

Haymana ilçe merkezine 49 km uzaklıktaki Kutluhan ve Altınpınar köyleri yakınında düz ve arkeolojik bir alanda bulunan Cami, günümüzde yerleşim yeri dışında kalmıştır. Cami’nin yakınında Şeyh Hüsameddin Ankaravi’nin mezarının da bulunduğu bir türbe vardır. Aslen Ankaralı ve Bayrami-Melami şeyhlerinden olan Zat, Melami kaynaklarına göre Hacı Bayram Veli halifelerindendir. Cami ve türbe, içte ve dışta kesme taş arasında moloz taşın dolgu olarak kullanıldığı duvar örgüsü ile yığma tekniği ile inşa edilmiştir. 16. yüzyıl ortasında inşa edilen Hüsameddin Ankaravi Camii ve Türbesi, Anadolu’da Osmanlı’nın Klasik Devir dinî mimarisini temsil etmesi bakımından önemli bir yere sahiptir.

Caminin içindeki yazılardan 1905– 1907 yıllarında yapıldığı anlaşılmaktadır. Eğimli bir arazi üzerine inşa edilmiş olan cami kare planlı, kırma çatılı, ahşap tavanlı bir yapı olup beden duvarları düzgün kesme taş örgülüdür. Mihrap üstünde küçük dikdörtgen pencere dışında, pencerelerin hepsi kemerli olup üsttekiler küçük alttakiler büyüktür. Caminin onarımı 2006 yılında yapılmıştır.

Anadolu erenlerinden Enbiya Dede adına inşa edilen Enbiya Dede Türbesi Şereflikoçhisar ilçesine bağlı Tuzla Mahallesi’ndedir. Kişi yörede Hacı Enbiya Dede olarak da bilinmektedir. Zaman içinde harap olan Türbe, aslına uygun şekilde yeniden inşa edilmiş ve Türbe’nin çevre düzenlemesi yapılmıştır.

Osmanlı döneminde Ankara sancağı, Şorba ve Yabanabad kazalarının idari merkezidir. Kasaba merkezinde 15. yüzyılda inşa edilen Abdülbaki Camii, 1905 yılında yaptırılan Hacı Ali Efendi Camii ve Çeşmesi ile tarihî konaklar bulunmaktadır. Kurtboğazı Barajı’na karışan Pazar Çayı kasabadan geçmektedir. Pazar Çayı Vadisi’nde sulama amaçlı Pazar Göleti bulunmaktadır.